Gebelikte Amniyotik Sıvıdan Kromozom Analizi: Prenatal Genetik Tanıda Modern Yaklaşım

Amniyotik sıvıdan kromozom analizi, prenatal tanı sürecinde uygulanan invaziv genetik testlerin en önemlilerindendir. Özellikle fetal kromozomal anomalilerin doğrudan saptanmasına imkân tanıması açısından, klinik karar alma süreçlerinde kritik rol oynamaktadır. Günümüzde bu analiz, sadece Down sendromu gibi sık rastlanan trizomileri değil, aynı zamanda yapısal kromozom bozukluklarını da belirlemeye olanak sağlar.

Prenatal Tanının Temel Taşı: Amniyosentez ve Karyotip Analizi

Klasik karyotipleme, prenatal tanıda standart yöntemdir. Bu işlem, amniyosentez ile elde edilen amniyotik sıvıdan izole edilen fetal hücrelerin kültüre edilmesi ve ardından kromozom yapılarının incelenmesiyle gerçekleştirilir.

Amniyosentez prosedürü, 16. gebelik haftasından itibaren uygulanabilmekte olup, fetal anomaliler açısından risk taşıyan gebeliklerde önerilmektedir. Bu işlem sırasında ultrason eşliğinde anne karnından amniyotik boşluğa girilerek sıvı alınır. Bu sıvı, fetal kökenli epitel hücreleri içerdiğinden, genetik analiz açısından yüksek değere sahiptir.

Kromozom Analizinde Teknik Aşamalar

Amniyotik sıvı örneği laboratuvara ulaştıktan sonra şu aşamalardan geçer:

1. Hücre izolasyonu ve kültürü: Amniyotik hücreler, uygun kültür ortamında çoğaltılır. Bu süreç genellikle 7 ila 14 gün sürer.
2. Metafaz hazırlığı: Hücre bölünmesinin metafaz evresinde kromozomlar en yoğun halde bulunur. Bu evreye ulaştırılan hücreler sabitlenerek mikroskop altında analiz edilir.
3. Karyotipleme: Her bir hücrenin kromozom sayısı (normalde 46) ve yapısı kontrol edilir. Numerik veya yapısal anomaliler bu aşamada saptanır.

Klasik karyotiplemeye ek olarak, FISH ve mikrodizi (array CGH) teknikleri, daha küçük kromozomal değişiklikleri tespit etmekte kullanılabilir.

Saptanabilir Kromozomal Bozukluklar

Karyotip analizi ile tespit edilebilen başlıca anomaliler şunlardır:

• Sayısal anomaliler:
• Trizomi 21 (Down sendromu)
• Trizomi 18 (Edwards sendromu)
• Trizomi 13 (Patau sendromu)
• Cinsiyet kromozomu anomalileri (45,X; 47,XXY)
• Yapısal anomaliler:
• Delesyon (kromozom parçası kaybı)
• Duplikasyon (kromozom parçası fazlalığı)
• İnversiyon
• Translokasyon

Özellikle dengeli translokasyonlar taşıyıcısı olan anne veya baba söz konusuysa, bu durumun fetüse aktarılıp aktarılmadığını belirlemek açısından kromozom analizi büyük önem taşır.

Analiz Sonuçlarının Klinik Önemi

Karyotip analiz sonuçları genellikle üç grupta sınıflandırılır:

1. Normal karyotip: 46,XX veya 46,XY — Genetik olarak normal bir kromozom dizilimi.
2. Patolojik karyotip: Trizomi, monosomi veya yapısal bozuklukların tespiti.
3. Varyant karyotip: Klinik önemi tam olarak belirlenemeyen ancak izlenmesi gereken bulgular (örneğin polimorfik varyantlar veya mozaiklik).

Mozaiklik, bazı hücrelerde anormal karyotip bulunması durumudur ve genetik danışmanlık sürecini karmaşıklaştırabilir.

Moleküler Tekniklerle Desteklenmiş Tanı

Klasik kromozom analizi, yaklaşık 5-10 Mb boyutundaki değişimleri tespit edebilir. Ancak submikroskopik delesyon veya duplikasyonlar için daha hassas yöntemlere ihtiyaç duyulur. Bu noktada:

• Array CGH (Mikrodizi Genomik Hibridizasyon): Kromozom düzeyinde yüksek çözünürlüklü tarama sağlar.
• FISH: Spesifik kromozomal bölgeler hedeflenerek hızlı sonuç alınabilir (örneğin Down sendromu için 21. kromozom probu).

Bu yöntemler, yüksek çözünürlükleri sayesinde özellikle tarama testlerinde şüpheli sonuçlar alınan gebeliklerde tercih edilir.

Güvenilirlik ve Sınırlamalar

Amniyotik sıvıdan yapılan kromozom analizi, %99’un üzerinde duyarlılığa ve özgüllüğe sahiptir. Ancak bu test, tek gen mutasyonlarına bağlı hastalıkları belirleyemez. Örneğin:

• FMR1 gen mutasyonları (Fragile X sendromu)
• CFTR mutasyonları (Kistik fibrozis)
• SMN1 gen silinmeleri (SMA)

Bu tür durumlar için hedefe yönelik moleküler testler uygulanmalıdır.

Riskler ve Etik Değerlendirme

Amniyosentez, her ne kadar güvenli bir işlem olsa da, düşük riski taşır. Bu risk genellikle %0.1 - %0.3 aralığındadır. Bu nedenle işlem öncesinde mutlaka detaylı genetik danışmanlık verilmelidir. Ayrıca, analiz sonuçları gebelik süreci hakkında kritik kararlar alınmasına neden olabileceğinden, etik ilkeler doğrultusunda değerlendirme yapılması gerekir.

Sonuç ve Klinik Uygulamalar

Amniyotik sıvıdan yapılan kromozom analizi, fetal sağlığın belirlenmesinde güçlü bir tanısal araçtır. Modern moleküler genetik tekniklerle desteklendiğinde, tanı kapasitesi daha da artmaktadır. Yüksek riskli gebeliklerde, özellikle ileri anne yaşı, anormal tarama testleri veya ultrason bulguları gibi durumlar söz konusuysa, kromozom analizine başvurulmalıdır.