SMN1 ve SMN2 Genlerinin Değerlendirilmesinde MLPA’nın Klinik Rolü
Spinal
Musküler Atrofi (SMA), motor
nöronları etkileyen, yaşamı tehdit eden bir kas hastalığıdır. Erken yaşta
belirti veren bu genetik bozukluk, genellikle ilerleyici kas zayıflığı ve
hareket kaybıyla seyreder. SMA'nın nedeni, SMN1 (Survival Motor Neuron 1)
genindeki eksikliktir. Bu eksiklik, ilgili proteinin üretilememesine ve motor
nöron kaybına neden olur.
Hastalığın
tanısında moleküler düzeyde doğruluk sağlayan en etkili tekniklerden biri
olan MLPA (Multipleks Ligan-Bağlantılı Prob Amplifikasyonu), genetik
analiz laboratuvarlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu yazıda, MLPA'nın
çalışma prensibi, SMA tanısındaki rolü, kullanım alanları ve klinik önemi
detaylı şekilde ele alınmaktadır.
MLPA Nedir?
MLPA, DNA
üzerinde belirli bölgelerdeki kopya sayısı değişikliklerini (delesyon veya
duplikasyon) kantitatif olarak saptayan bir moleküler tekniktir. Her hedef
bölgeye özgü iki prob DNA’ya bağlanır, ligasyonla birleştirilir ve PCR ile
çoğaltılır. Elde edilen ürünler kapiller elektroforezle analiz edilir. Bu
yöntem, genlerdeki eksik ya da fazla kopyaların sayısal olarak ölçülmesini
sağlar.
SMA’nın Genetik Temeli ve MLPA'nın
Rolü
SMA
hastalarının yaklaşık %95’inde, her iki SMN1 gen kopyasının silinmiş
(homozigot delesyon) olduğu saptanır. Bu, hastalığın genetik tanısı
açısından belirleyici kriterdir. MLPA, bu eksikliği net şekilde tespit
edebilir.
Aynı zamanda
MLPA ile SMN2 geninin kopya sayısı da ölçülebilir. SMN2 geni, SMN1’in
işlevsel olmayan paralogudur; ancak az miktarda işlevsel protein üretir. Bu
nedenle SMN2 kopya sayısı, hastalığın şiddetini ve tedaviye yanıtı
etkileyen önemli bir biyobelirteçtir.
MLPA Hangi Durumlarda Kullanılır?
- Kesin
SMA tanısı koymak
için
- SMA
taşıyıcılığını belirlemek için
- Prenatal
(doğum öncesi) SMA analizi için
- SMN2
kopya sayısına göre hastalık şiddeti tahmini yapmak için
- Yeni doğan taramalarında pozitif çıkan olguların doğrulaması için
MLPA Yönteminin Sınırlılıkları
- Nokta mutasyonlarını
gösteremez. SMN1 geninde delesyon dışı mutasyon varsa, dizi analizi
gerekebilir.
- İnterferanslara açık olabilir;
bu nedenle örnek kalitesi önemlidir.
- Genetik mozaiklik gibi nadir
durumlar MLPA ile gözden kaçabilir.
Bu
nedenlerle MLPA testi, klinik tabloyla birlikte değerlendirilmelidir. Gerekirse
ileri düzey DNA dizi analizleri ile desteklenmelidir.
Sonuç
MLPA yöntemi, SMA'nın genetik tanısında ve
taşıyıcılık analizinde güvenilir, kantitatif ve klinik olarak anlamlı veriler
sağlayan bir testtir. SMN1 delesyonunun belirlenmesiyle tanı netleşir; SMN2
kopya sayısının tespiti ise tedavi ve prognoz planlamasında yol göstericidir.